Xhumaja-dita e zgjedhur e javės

Xhumaja-dita e zgjedhur e javės

Dispozitat e namazit tė xhumasė – nė bazė tė Kuranit dhe sunnetit

Pas hixhres nga Mekka nė Medine, Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nxitoi t’ua mėsojė muslimanėve fenė e re dhe tu sqaronte pėr parregullsinė e disa veprimeve tė tyre tė cilėt ata zakonisht i praktikonin nė xhahilijet, e tė cilėt ishin nė kundėrshtim me besimin islam. Duke asgjėsuar vlerėn e veprimeve tė xhahilijetit, islami muslimanėve u ofroi zėvendėsim me dispozitat dhe festat islame. Shembull tipik pėr kėtė janė bajrami i Ramazanit (fitėr Bajrami) dhe Kurban-bajrami. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, i kishte hasur banorėt e Medines se si nė dy ditėt e caktuara i festonin ngadhnjimet e tyre tė hershme xhahilike duke i evokuar ato. Me tė parė kėtė, Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, deklaroi: “Allahu kėto dy ditė ua ka zėvendėsuar me mė tė mirė se kėto, ato janė bajrami i Ramazanit dhe Kurban-bajrami.” (Ebu Davudi)

Nė kėtė mėnyrė Allahu, xhele shanuhu, ditėt e argėtimit tė shfrenuar tė shejtanit, muslimanėve ua zėvendėsoi me ditėt nė tė cilat ata, tė lumtur pėr shkak tė pėrmbushjes sė pėrulėsisė sė tyre ndaj Tij, e madhėrojnė, e falėnderojnė dhe kėrkojnė falje prej Tij.

Prandaj, na muslimanėt i kemi tri festa tė cilat i festojmė. Dy prej tyre i festojmė vetėm njė herė nė vit, ndėrsa i treti pėrsėritet ēdo javė. Kjo ėshtė dita e xhumasė, ditė tė cilėn na muslimanėt e festojmė ēdo javė. Allahu, xhele shanuhu, muslimanėve ua ka pėrcaktuar kryerjen e pesė namazeve gjatė ditės dhe natės. Nė fund tė javės na muslimanėt tubohemi qė tė gjithė sė bashku nė ditėn e xhumasė ta kurorėzojmė pėrulėsinė ndaj Allahut, xhele shanuhu, kur e kryejmė namazin e xhumasė sė bashku, dhe kjo ėshtė arsye tejet me rėndėsi qė kjo ditė pėr ne tė jetė festė javore. Ditėn e xhumasė Allahu, subhanehu we te’ala, e ka pėrsosur krijimin e ēdo gjėje tė gjallė. Nė kaptinėn Kaf, Allahu i Madhėruar thotė: “Ne krijuam qiejt e tokėn dhe gjithēka ka ndėrmjet tyre brenda gjashtė ditesh dhe Nuk ndiem lodhje” (50:38).

Duke kometuar kėtė ajet ulemā-ja islame thonė se Allahu, xhel-le shanuhu, krijimin e ka filluar tė dielėn dhe e ka pėrfunduar tė premtėn, ditėn e xhumasė, kur e krijoi Ademin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Nė ditėn e xhumasė, Ademi ėshtė futur nė Xhennet, tė premten ėshtė nxjerrur prej tij, dhe tė premten do tė shkatėrrohet dynjallėku dhe ēasti i premtuar do tė fillojė kėtė ditė.

Dita e xhumasė ėshtė specifike pėr shkak se nė tė kryhet namazi i xhumasė dhe se muslimanėt tubohen qė njė herė nė javė tė gjithė sė bashku, duke madhėruar Allahun, xhele shanuhu, ta dėgjojnė hytben e xhumasė nė tė cilėn imami i cekė problemet mė tė theksuara tė shoqėrisė islame dhe i kėshillon njerėzit se duke ndjekur sunnetin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė gjejnė zgjidhje pėr problemet e tyre dhe qė, ruana Zot, tė mos kėrkojnė zgjidhje jashtė dispozitave tė Allahut. Prandaj ėshtė e ndaluar qė dita e xhumasė tė kalohet nė agjėrim, siē ėshtė e ndaluar tė agjėrohet nė ditėt e bajramit tė Ramazanit ose Kurban-bajramit, meqė ato janė festa islame.

Allahu, xhel-le shanuhu, muslimanėve ua ka caktuar festat pas pėrfundimit tė ibadeteve ndaj Tij. Pas agjėrimit njėmujor vie Bajrami, d.m.th., festa nė tė cilėn na e festojmė pėrmbushjen e ibadetit tonė ndaj Atij Lavdiplotit. Pas ceremonive tė mundimshme tė haxhit, vie festa e Kurban-bajramit me tė cilin kurorėzohet ibadeti nė muajin dhul-hixhxhe. Rasti i njejtė ėshtė edhe me ditėn e xhumasė, kur nė fund tė ēdo jave e festojmė bindjen tonė ndaj Allahut tė Madhėruar gjatė javės vijuese. Prezentimi nė namazin e xhumasė ka ngjashmėri tė mėdha me prezentimin e haxhinjve nė haxh. Se’id b. Musejebi, rahimehullah, thot: AMė shumė dėshiroj tė prezentoj nė namazin e xhumasė, se nė kryerjen vullnetare tė haxhit!” Gjithashtu kush ngutet me shkurjen e tij nė namazin e xhumasė, ėshtė sikur tė ketė therrur kurban pėr hir tė Allahut, xhele shanuhu, varėsisht nga koha kur ėshtė nisur nė kryerjen e namazit tė xhumasė. Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kush pastrohet tė premten ashtu siē pastrohet pas aktit seksual, e pastaj niset nė xhami nė orėn e parė tė mėngjesit, i llogaritet shpėrblim sikur tė kishte therrur kurban njė deve, kush niset nė orėn e dytė sikur tė kishte flijuar njė lopė, kush niset nė orėn e tretė sikur tė kishte flijuar njė dash me brirė, kush niset nė orėn e katėrt sikur tė kishte flijuar njė pulė, e kush niset nė orėn e pestė, i llogaritet sikur ka flijuar njė vezė…” (Buhariu)

Prezentimi i rregullt nė namazin e xhumasė tėrheq pas vete fshirjen e mėkateve gjatė javės sė kaluar me kusht qė tė mos bėhen mėkate tė mėdha. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: APesė namazet ditore, prej xhumasė deri nė xhuma, prej ramazanit nė ramazan, i shlyejnė mėkatet nėse njeriu i largohet mėkateve tė mėdha.” (Muslimi)

Nė musnedin e imam Ahmedit, rahimehullah, ėshtė njė hadith nė tė cilin Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, lidhur me ditėn e xhumasė deklaron: “Ajo te Allahu ėshtė mė e ēmueshme se bajrami i Ramazanit dhe Kurban-bajrami.”

Mu’minėt edhe nė Xhennet do t’i kenė festat e veta. Kėto janė ditėt kur ata do ta vizitojnė Zoti e vet. Kjo ėshtė dita e xhumasė. Atėherė Allahu, xhele shanuhu, do t’i nderojė dhe do t’u shfaqet dhe ata do ta shikojnė fytyrėn e Tij fisnike. Kjo do tė jetė shpėrblimi mė i mirė pėr ta nė Xhennet dhe nuk mund t’u ndodhė asgjė mė e mirė. Tė shikuarit e fytyrės sė Tij ėshtė pėrmendur nė Kur’an si shpėrblimi mė i mirė: “Atyre qė bėjnė vepra tė mira, u takon e mira (xheneti) e edhe mė tepėr (e shohin Allahun). Fytyrat e tyre nuk i mbulon pluhuri i zi as nėnēmimi, ata janė banues tė xhennetit, aty janė pėrgjithmonė” (10:26).

Nga Suhejbi, radi All-llahu anhu, transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kur xhenetlinjtė tė hyjnė nė Xhennet, Allahu, ‘azze we xhele, do t’u thot: “A dėshironi t’ua shtoj (shpėrblimin)?” Ata do tė pėrgjigjen: AVallė nuk na ke ndritur fytyrat, vallė nuk na fute nė Xhennet, vallė nuk na ke ruajtur nga Xhehenemi?” Atėherė Allahut do ta ngritė perden prej Tij dhe xhenetlinjve nuk do t’u jepet asgjė mė e bukur se tė shikuarit e Fytyrės sė Tij.” Pastaj Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, recitoi: “Ata tė cilėt bėjnė vepra tė mira i pret shpėrblimi, dhe mė shumė se kjo…” (Muslimi)

Ato ditė tė cilėt ishin festa pėr mu’minėt nė dynjallėk, po ato ditė do tė jenė festa edhe nė Xhennet. Ata kėto dita do tė tubohen kur i shfaqet Zotit i tyre. Prandaj dita e xhumasė ėshtė quajtur edhe mė shumė se kjo d.m.th., ditė nė tė cilėn Ai do t’u shfaqet banorėve tė Xhennetit. Arabėt joislamik gjithashtu e quanin edhe ditė tė arabizmit.

Cilėsitė e ditės sė xhumasė

Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: ADita mė e mirė nė tė cilėn ka lindur Dielli ėshtė dita e xhumasė; atė ditė ėshtė krijuar Ademi, atė ditė ėshtė futur nė Xhennet dhe atė ditė ka dalur prej tij”. (Muslimi).

Gjithashtu nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet edhe se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka deklaruar: “Nė ditėn e xhumasė melekėt qėndrojnė nė dyert e ēdo xhamie dhe i regjistrojnė njė nga njė (emrat e atyre qė shkojnė nė namazin e xhumasė). Kur imami tė ngjitet nė minber, ata i mbyllin librat dhe shkojnė tė marrin pjesė nė tė pėrmendurit e Allahut. Ai i cili shkon mė herėt nė xhuma, ėshtė sikur ta ketė therurr njė deve, pastaj ai pas tij sikur tė ketė therrur njė lopė, pastaj ai pas tij sikur ta ketė therrur njė dele, pastaj ai pas tij sikur ta ketė therrur njė pulė, ndėrsa ai i fundit sikur t’i jetė falur njė vezė.” (Buhariu dhe Muslimi)

Lidhur me shkuarjen nė namazin e xhumasė Ababe b. Rifa’i rrėfen: ADerisa po shkoja nė namazin e xhumasė mė arrit Ebu Abbasi dhe tha: AE ka dėgjuar Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, duke deklaruar: “Kush i pluhrosė kėmbėt nė rrugėn e Allahut (mendohet nė shkuarjen nė namazin e xhumasė), Allahu do ta ruaj nga zjarri i Xhehenemit.” (Buhariu)

Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Nė ditėn e xhumasė melekėt qėndrojnė nė dyert e ēdo xhamie dhe e regjistrojnė njė pas njė (emrat e atyre qė shkojnė pėr ta falur namazin e xhumasė). Kur imami tė ngjitet nė minber, ata e mbyllin librin dhe shkojnė tė marrin pjesė nė tė pėrmendurit e Allahut. Ai i cili ngutet nė xhuma, ėshtė sikur tė ketė therrur njė deve, pastaj ai pas tij, sikur ta ketė therrur njė lopė, pastaj ai pas tij, sikur ta ketė therrur njė dele, pastaj ai pas tij sikur ta ketė therrur njė pulė, ndėrsa ai i fundit , sikur t’i jetė falur njė vezė.” (Xhema’ti, pos Ibni Maxhes)

Ėshtė thėnė se momenti i shkuarjes sė hershme nė ditėn e xhumasė fillon menjėherė pas zenitit tė Diellit (koha e fillimit tė namazit tė drekės) ndėrsa pėrfundon me qėndrimin e imamit nė minber. Momenti (sahat) pėr tė cilin kėtu mendohet nuk kufizohet vetėm nė sahatin tė cilin na e njohim, porse me kėtė dėshirohet tė tregohet pėr njė periodė tė caktuar kohore. Ky hadith na tregon pėr vlerėn e pastrimit nė ditėn e xhumasė dhe shkuarjes sė hershme nė xhuma-namaz.

Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmeton fjalėt e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, i cili ka thėnė: “Nė ditėn e xhumasė ka njė sahat tė cilin nėse muslimanėt e kalojnė nė namaz, dhe i luten Allahut pėr nevojat e tyre, Allahu me tė vėrtetė do t’ua japin atė”, – atėherė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tregoi me gishtrinj se ky sahat ndodhet nė njė periodė tejet tė shkurtėr.” (Buhariu dhe Muslimi) Nė transmetimin nga Muslimi thuhet: A…ky sahat ėshtė vėrtetė i shkurtėr.”

Nė komentin e caktimit tė kohės sė kėtij sahati nė ditėn e xhumasė nga Ebu Burde, e ky nga babai i vet, transmetohet se e kishte dėgjuar Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, duke thėnė: “Ky sahat ėshtė nė mes tė qėndrimit ulur tė imamit (pas hytbes sė parė) e deri me pėrfundimin e namazit.” (Muslimi)

Ibni Maxhe, Ebu Davudi dhe Nesa’iu konsiderojnė se ai sahat ėshtė nė mes tė namazit tė iqindisė e deri me perėndimin e Diellit. Nė njė transmetim tjetėr nga Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, lidhur me sahatin e pėrmbushjes sė duasė, thuhet: A…Ky ėshtė sahati i fundit i ditės (para perėndimit tė Diellit).” (Ibni Maxhe)

Gjithashtu transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka deklaruar: Anė ditėn e xhumasė ka njė ēast, dhe nėse muslimani brenda tij i lutet Allahut pėr ndonjė tė mirė, Allahu do t’ia japė. Ky ēast ėshtė pas iqindisė.” (Ahmedi) ADita e xhumasė i ka dymbėdhjetė sahat; njė sahat ėshtė nė tė cilin nėse muslimani i lutet Allahut, me siguri do t’i plotėsohet. Kėrkojeni atė sahat nė tė mbaruar tė vaktit tė iqindisė.” (Nesa’iu dhe Hakimi)

Nga Selemet b. Abdurrahmani, radi All-llahu anhu, transmetohet qė as’habėt e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ishin unanim qė sahati i plotėsimit tė duasė ėshtė pikėrisht ai ēasti para pėrfundimit tė vaktit tė iqindisė. (AFet’hul-Bari” Ibni Haxher el-Askalani) Nga Ebu Musai, radi All-llahu anhu, transmetohet qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Ky sahat ėshtė nė mes tė qėndrimit tė imamit nė minber d.m.th. nė mes dy hutbeve, e deri nė pėrfundimin e namazit.

Pasojat e rėnda tė lėshimit tė namazit tė xhumasė

Nga Ibni Omeri, radi All-llahu anhu, transmetohet se e kishte dėgjuar Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, duke deklaruar nga minberi: AOse njerėzit do tė heqin dorė nga lėshimi i namazit tė xhumasė, ose Allahu do t’i mbyllė zemrat e tyre (d.m.th., Allahu do tė vendosė njė perde nė mes tyre dhe udhėzimit tė Tij) andaj do tė bėhen negligjentė (tė pakujdeshėm dhe indiferentė).” (Muslimi)

Obligimi i larjes dhe porosia e parfumosjes dhe pėrdorimi i misvakut pėr nder tė namazit tė xhumasė

Transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: ALarja tė premteve ėshtė obligim i ēdo personi tė moshės madhore, si pastrimi i dhėmbėve me misvak dhe lyerja me parfum, nėse ka.” (Buhariu)

Gjithashtu muslimani ėshtė i obliguar qė nė ditėn e xhumasė tė veshė rrobat mė tė mira pėr shkak tė hadithit tė Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė cilin e transmeton Ebu Seidi, radi All-llahu anhu, e nė tė cilin thuhet: Atė pastruarit tė premteve ėshtė obligim i ēdo muslimani dhe atė ditė duhet veshur rrobat mė tė mira qė i ka, si dhe duhet parfumosur, nėse ka mundėsi.” (Ahmedi dhe Shejhani dmth. Buhariu dhe Muslimi) Taberani e transmeton nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kishte thėnė: AO ju muslimanė, kjo ėshtė dita e festės suaj prandaj pastrohuni dhe pėrdorni misvakun.”

Tė pėrcjellurit e shpeshtė tė salavateve Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nė ditėn e xhumasė

Ebu Davudi dhe Nesa’iu transmetojnė se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka deklaruar: ADita mė e zgjedhur e javės ėshtė e premtja. Pėrpiquni qė kėtė ditė tė mė pėrcillni sa mė shumė salavate mua, ngase ato salavate do t’mė prezentohen.” Tė pranishimit e pyetėn: ASi do tė prezentohen, kurse trupi yt atėherė do tė jetė shpėrbėrė dhe i shndėrruar nė pluhur, o Pejgamber i Allahut?” “Allahu ia ka ndaluar tokės t’i dėmtojė trupat e pejgamberėve tė Allahut”, – u pėrgjegj Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.”

Tė lexuarit e kaptinės “el-Kehf” nė ditėn e xhumasė

Ebu Se’id el-Hudariu, radi All-llahu anhu, thot qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kush ditėn e xhumasė e lexon kaptinėn El-Kehf, do ta ndriēojė drita (nuri) midis dy xhumave.” (Hakimi)

Obligimi i faljes sė namazit tė xhumasė

Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, deklaron: AĖshtė detyrė e ēdo muslimani qė namazin e xhumasė ta kryejė nė xhemat, pos katėrve: robit, gruas, fėmijės dhe tė sėmurit.” (Ebu Davudi dhe Hakimi)

Ulemā-ja islame pajtohet qė kryerja e namazit tė xhumasė ėshtė farzi-ajn, obligim i prerė i ēdo mashkulli normal tė moshės madhore. Allahu i Madhėruar thot:

AO ju qė besuat, kur bėhet thirrja pėr namaz, ditėn e xhumasė, ecni shpejt pėr aty ku pėrmendet Allahu (dėgjojeni hutben, falnie namazin), e lini shitblerjen, kjo ėshtė shumė mė e dobishme pėr ju nėse jeni qė e dini” (62:9).

Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmeton qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Na jemi (sipas pranimit dhe kohės sė Shpalljes) tė parėt, ndonėse atyre u ėshtė dhėnė Libri para nesh. Pastaj, kjo ėshtė ditė e cila u ėshtė caktuar si ditė pėr festė por ata u pėrēanė dhe Allahu na udhėzoi neve nė kėtė, dhe bota tjetėr na pason nė kėtė; Hebrenjtė e festojnė ditėn e ardhshme (tė shtunden), ndėrsa krishterėt tė pasnesėrmen (tė dielėn).” (Muslimi) “Kush i lėshon qėllimisht tri xhuma, Allahu do t’ia vulosė zemrėn.” (Transmetojnė tė Pestit Ael hamse”)

Namazi i xhumasė ėshtė farzi-ajn, tė cilin duhet ta kryejė ēdo musliman, i lirė, i moshės madhore dhe normal, e cili nuk ndodhet nė rrugė dhe nuk ka arsyetim pėr lėshimin e xhumasė.

Prandaj, xhumanė nuk janė tė obliguar ta falin: fėmija, robi, udhėtari-borxhliu i cili frikohet nga arrestimi, as ai qė ka ndonjė pengesė pėr shkak tė cilės i lejohet mungesa nga xhemati.

Mirėpo, tė gjithė janė tė obliguar ta falin namazin e drekės. Tė falurit e namazit tė drekės pas xhumasė nuk ėshtė obligim pėr ata qė e kanė falur namazin e xhumasė. Allahu, xhele shanuhu, na ka pėrcaktuar pesė e jo gjashtė namaze nė ditė.

Koha e namazit tė xhumasė ėshtė koha e namazit tė drekės

Imam Ahmedi, Buhariu, Ebu Davudi dhe Bejhekiu transmetojnė nga Enesi, radi All-llahu anhu, se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e falte namazin e xhumasė kur dielli e kalonte zenitin.

Xhemati ėshtė kusht i vlerės sė namazit tė xhumasė. Nuk ka kurrfarė argumenti kur ėshtė fjala pėr numrin e njerėzve qė janė tė domosdoshėm pėr vlerėn e namazit tė xhumasė pėr shkak tė hadithit tė Tarik b. Shihabit i cili transmeton se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kishte thėnė: “Namazin e xhumasė janė tė obliguar ta kryejnė tė gjithė muslimanėt nė xhemat.” Disa madje kanė deklaruar se ėshtė e drejtė qė me dy vetė tė falet namazi i xhumasė.

Nga hadithi i sipėrshėnuar mund tė kuptohet qė kushtet pėr kryerjen e namazit tė xhumasė janė si vijon:

– tė jetė mashkull,

– i lirė (tė mos jetė rob ose diē e ngjashme),

– i shėndoshė,

– tė mos ndodhet nė rrugė,

– nuk ka arsyetim pėr lėshimin e xhumasė dhe

– xhemati ėshtė kusht pėr vlerėn e namazit tė xhumasė.

Sa i pėrket kushteve tė tjera pos kėtyre qė i parashtrojnė disa ulemā-ja, nuk ka kurrfarė baze nė tė cilėn mund tė thirren.

Autori i veprės Er-revdatun-nedijje, Siddik Hani, rahimehullah, thot: AXhumaja ėshtė namaz si namazet tjerė dhe nuk ka asgjė qė mund tė dėshmojė se ky namaz ėshtė me natyrė tjetėr. Nė kėtė mėnyrė na u pėrgjigjemi atyre tė cilėt pėr kryerjen e kėtij namazi si kusht parashtrojnė ekzistimin e shtetit islam dhe kalifit (i cili do ta udhėheqte kėtė namaz), por edhe atyre qė deklarojnė qė ky namaz mund tė kryhet vetėm nė xhaminė e madhe tė qytetit, por jo edhe nė fshat, si dhe atyre qė si kusht e theksojnė numrin e caktuar tė falėsve. Nuk ka kurrfarė argumentesh se kėto kushte mund tė jenė mustehab, e le mė tė jenė vaxhib. Pėrkundrazi, nėse nė njė vend dy njerėz e falin namazin e xhumasė dhe pos tyre nuk asnjė njeri tjetėr, ata janė tė obliguar ta kryejnė namazin e xhumasė nė tėrėsi.”

Ulemā-ja konsiderojnė qė para namazit tė xhumasė ėshtė e obliguar hytbeja, ngase Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, gjithėnjė mbante hytbe, por edhe pėr shkak tė fjalėve tė Allahut, xhele shanuhu: AO besimtarė, kur tė premteve thirr ezani nė lutje lerni shitblerjet dhe shkoni pėr ta kryer lutjen…” Ulemā-ja konsideron se kėtu mendohet nė hytben meqė ėshtė e ngjashme me namazin.

Gjatė xhumasė ėshtė obligim tė mbahen dy hytbe. Kur imami tė ngjitet nė minber, preferohet qė t’i pėrshėndet tė pranishmit, e pastaj tė kthehet kah xhematlinjtė dhe dėgjohej ezani. Xhabiri, radi All-llahu anhu, transmeton se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, u drejtohej me selam sa herė qė ngjitej nė minber. (Ibni Maxhe)

Bilali, radi All-llahu anhu, e thirrte ezanin sa herė qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ngjitej nė minber, dhe bėnte ikamet kur Pejgamberi zbriste nga minberi. (Ahmedi)

Kur Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ngjitej nė minber as’habėt i kthenin fytyrat e tyre drejt tij. (Ibni Maxhe).

Kusht ėshtė qė hytbja tė jetė e qartė, elokuente dhe pa fjalė tė rėnda. Imam Nevevi, rahimehullah, deklaron: AHytbja duhet tė jetė e qartė, elokuente dhe me rrjedhė logjike. Nuk guxon tė jetė e komplikuar, nuk guxon tė pėrmbajė fjalė tė pakuptueshme dhe nuk duhet tė jetė e ashpėr.” Hatibi duhet ta zgjedhė njė temė aktuale pėr hytben e tij nė tė cilėn do tė flasė mbi problemet me tė cilėt sot pėrballen muslimanėt, mirėpo, para sė gjithash, hytbja duhet tė jetė kėshillė e cila do t’ua pėrkujtojė ahiretin dhe njėkohėsisht te muslimanėt tė zgjojė ndjenjė tė unitetit dhe solidaritetit islam midis muslimanėve. Autori i veprės Er-revdatun-nedijje, Siddik Hani, rahimehullah, thot: AHytbe sipas Sheriatit ėshtė ajo tė cilėn e ka mbajtur Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem; nė tė ka pasur pralajmėrime pėr zjarrin e Xhehenemit dhe nxitje tė veprave pėr arritjen e begative tė Xhennetit. Kjo edhe ėshtė esenca e hytbes dhe pėr kėtė ajo ėshtė pėrcaktuar.”

Nga Ibni Mes’udi, radi All-llahu anhu, transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, hytbet e tij zakonisht i fillonte me kėto fjalė; AFalėnderimi i pėrket vetėm Allahut, me te ndihmohemi, nga Ai falje kėrkojmė dhe Atij i mbėshtetemi nga prapėsia e vetvetes dhe nga veprat tona tė kėqia. Cilin e udhėzon Allahu, askush nuk do ta largojė nga rruga, e cilin Allahu e lė nė devijim, askush nuk mund ta udhėzojė nė rrugė tė drejtė. Dėshmoj se nuk ka zot pos Allahut dhe dėshmoj se Muhammedi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ėshtė rob i Tij dhe Pejgamber i Tij. Ėshtė dėrguar me tė vėrtetėn, qė njerėzit t’i gėzojė para ditės sė Gjykimit; kush i bindet Allahut dhe Pejgamberit tė Tij, ai ėshtė nė rrugė tė drejtė, e kush bėn mėkat ndaj Allahut dhe Pejgamberit tė Tij, vetvetes i shkakton dėm, ndėrsa Allahu i Madhėruar nuk mund tė dėmtohet nė asgjė.” (Ebu Davudi)

Pastaj vazhdohet me citimin e ajeteve vijues:

AO ju qė besuat, kinie frikė Allahun me njė sinqeritet tė vėrtetė dhe mos vdisni, pos vetėm duke qenė muslimanė (besimtarė)” (3:102).

AO ju njerėz! Kini frikė Zotin tuaj qė ju ka krijuar prej njė veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi palėn (shoqėn) e saj, e prej atyre dyve u shtuan burra shumė e gra. Dhe kini frikė Allahun qė me emrin e Tij pėrbetoheni, ruajeni farefisin (akraballėkun), se Allahu ėshtė mbikėqyrės mbi ju” (4:1).

AO besimtarė, pėrmbajuni mėsimeve tė Allahut dhe thuani fjalė tė drejtaA (33:70).

Ai (Allahu) iu mundėson tė bėni vepra tė mira, ju shlyen juve mėkatet tuaja, e kush respekton Allahun dhe tė dėrguarin e Tij, ai ka arritur njė sukses tė madh” (33:71).

Preferohet qė pas kėtyre ajeteve dhe hadithėve nė fillim tė hytbes tė drejtohet edhe salavate Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.

Gjithashtu Muslimi nė pėrmbledhjen e tij transmeton se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: APas kėsaj qė u tha, fjala mė e mirė ėshtė Libri i Allahut, ndėrsa udhėizmi mė i mirė ėshtė vepra e Muhammedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Gjėrat mė tė dėmshme janė risitė nė fź, ndėrsa ēdo risi ėshtė devijim.”

Pas kėtij fjalimi tė shkurtėr imami do ta fillojė temėn e hytbes sė tij nė tė cilėn duhet tė pėrmend ajete kur’anore, tė kujtojė Allahun, xhele shanuhu, dhe do tė bėjė dua pėr mu’minėt dhe mu’minet. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, i ka mbajtur dy hytbe dhe ka ndejur ulur njė kohė tė shkurtėr midis tyre. Ulemā-ja ka gjykur se kjo ndejtje e shkurtėr ulur ėshtė baraz me leximin e kaptinės El-Ihlas, gjersa disa ulemā tė tjerė supozojnė se ky pushim ėshtė sa ndejtja ulur nė mes rekatit tė parė dhe tė dytė dhe midis rekatit tė tretė dhe tė katėr, e qė quhet xhelsetul-istiraha (ky ishte veprim i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė cilin e praktikonte shumė shpesh).

Ebu Davudi, rahimehullah, thot: “Kur ngjitej (Pejgamberi) nė minber, rrinte ulur derisa mujezini tė pėrfundonte ezanin, pas kėsaj ngritej dhe fillonte hytben, mandej ulej dhe nuk fliste, pas kėsaj sėrish ngritej dhe fliste.”

Hafiz Ibni Haxheri, rahimehullah, nė veprėn e tij Fet’hul-Bari fi sherif sahihil-Buhari, deklaron: ATransmetimi i Ebu Davudit lidhur me ēėshtjen e uljes sė Pejgamberit midis dy hytbeve dhe ajo qė nuk fliste gjatė kohės kur rrinte ulur nuk do tė thot qė Pejgamberi nuk e ka pėrmendur Allahun dhe nuk i ėshtė lutur Atij nė vete.”

Kusht ėshtė qė hytbja tė jetė e qartė, elokuente dhe pa fjalė tė rėnda. Imam Nevevi, rahimehullah, thot: AHytbja duhet tė jetė e qartė, elokuente dhe me rrjedhė logjike. Ajo nuk guxon tė jetė e komplikuar, nuk guxon tė pėrmbajė fjalė tė pakuptueshme dhe nuk duhet tė jetė e vrazhdė.” Hatibi duhet ta zgjedhė njė temė aktuale pėr hytben e tij, nė tė cilėn do tė flasė lidhur me problemet me tė cilėt sot ballafaqohen muslimanėt, mirėpo, para sė gjithash, hytbja duhet tė jetė kėshillė e cila do t’ua kujtojė ahiretin e qė njėkohėsisht tek muslimanėt tė zgjojė ndjenjėn e unitetit tė solidaritetit islam midis muslimanėve. Ibni Kajjim el-Xhezvijje, rahimehullah, thot: AHytbja e Pejgamebrit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka qenė spjegim i parimeve tė besimit nė Allahun, melekėt, librat, pejgamberėt dhe takimin me Te. E ka pėrmendur Xhennetin dhe Xhehenemin. Ka folur lidhur me atė ēka u ka pėrgaditur Allahu dashamirėve tė Tij, si dhe pėr atė ēka u ka pėrgaditur armiqėve tė Tij. Kėto hytbe tė tij i mbushnin zemrat e njerėzve me iman dhe vetėdije pėr Allahun, xhele shanuhu.” Vehbi Zuhajli nė veprėn e tij Fikhul-islami ve edilletuhu thot: AHytbja ditėn e xhumasė duhet tė pėrmbajė mirėnjohje Allahut, salavate Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe nasihat pėr fenė dhe dynjallėkun.”

Fakihėt e shkollės juridike deklarojnė qė hytbja duhet tė fillojė me falėnderimin ndaj Allahut dhe tė pėrmendurit e shehadetit, dėrgimin e selavateve Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kėshilla, kujtime pėr ahiret dhe citime tė Kur’anit. Pas hytbes sė parė imami duhet tė rrijė ulur. Nė hytben e dytė do tė fillojė me mirėnjohjen Allahut, dėrgimin e selavateve pėr Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe dua pėr mu’minė e mu’mine qė Allahu t’ua falė mėkatet dhe t’i mėshirojė, qė prej tyre t’i eliminojė vuajtjet, t’u dhurojė fitore ndaj armikut, t’i ruaj nga ēdo sėmurje, dhe krej kjo ėshtė nga sunneti nė shkollėn juridike tė hanefijve. Mirėpo, kėto nuk janė shartet e hytbes ngase vetė imam Ebu-Hanife, rahimehullah, thot se pėr tė qenė hytbja e vlefshme mjafton qė imami vetėm ta recitojė Subhanellah, ose Bismillah, ose Allahu Ekber. Fakihėt e shkollės juridike malikije deklarojnė se komponentet e pėrmendura tė hytbes nuk janė kusht pėr vlerėn e hytbes ngase vetėm mendub (preferohet). Fakihėt e shkollės juridike shafije mendojnė se komponentet e theksuara tė hytbes njėkohėsisht janė edhe pjesėt e saj pa tė cilėt ajo nuk ėshtė e plotė. Fakihėt e shkollės juridike hanbelije konsiderojnė se komponentet e sipėrshėnuara paraqesin kusht pėr vlerėn e hytbes, pos duasė. Ibni Kudame, rahimehullah, i cili ka qenė i shkollės hanbelije, nė veprėn e tij fenomenale El-Mugni deklaron: “Kur imami gjatė hytbes fillon me dua, a i lejohet tė pranishėmve tė flasin ose jo? Lidhur me kėtė ēėshtje ekzistojnė dy mendime:

– Lejohet tė bisedohet gjatė kohės sė duasė, meqė kjo ėshtė shenjė qė imami e ka pėrfunduar hytben dhe kjo ėshtė njėsoj si kur imami zbret nga minberi;

– Buk lejohet tė bisedohet ngase duaja ėshtė pjesė e hytbes ndėrsa gjatė kohės sė hytbes nuk lejohet tė folurit, siē konsiderojnė fakihėt e shkollės juridike hanbelije.

Ulemā-ja islame ėshtė unanime se ėshtė e ndaluar tė bisedohet gjatė kohės sė hytbes pa marrė parasysh pėrmbajtjen e saj. Gjatė kohės sė hytbes duhet tė heshtin edhe ata qė nuk janė nė gjendje ta dėgjojnė imamin. Gjithashtu konsiderojnė edhe se gjatė kohės sė hytbes nuk do tė urdhėrohet pėr mirė dhe nuk do tė ndalohet nga e keqja!!! Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kishte thėnė: “Nėse njeriu shokut afėr i thot: Ahesht!”, do tė gabonte (dhe do ta humbte shpėrblimin e xhumasė).” (Buhariu)

Ėshtė e ndaluar qė gjatė kohės sė hytbes njerėzit tė merren me ēfarėdo aktivitetesh, ngase Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, deklaron: “Kush luan me guralecė, e ka humbur shpėrblimin e ditės sė xhumasė.” (Muslimi) Tirmidhiu gjithashtu thot se ky ėshtė hadith i saktė. Kur njeriu luan me diē gjatė kohės sė hytbes, ajo ia tėrheq vėmendjen dhe e largon nga pėrkushtimi. Ėshtė e ndaluar qė tė pihet diē gjatė kohės sė hytbes sė imamit. Ėshtė obligim pėr tė pranishmit qė hytben ta pėrcjellin nė heshtje qė nga momenti kur imami ta fillojė hytben, dhe ky ėshtė mendim i juristėve tė shkollės malikije dhe hanbelije. Imam Ebu Hanife konsideron se duhet ndėrprerė tė gjitha bisedat menjėherė pas ngjitjes sė imamit nė minber. Imam Shafiu konsideron se gjatė kohės sė hytbes nuk ėshtė e ndaluar tė bisedohet, mirėpo ėshtė mė mirė tė heshtet. Sa i pėrket imamit nė minber, atij i lejohet tė flasė dhe i lejohet t’ua tėrheqė vėmėndjen atyre qė nuk e pėrcjellin hytben ose bėjnė diē qė ėshtė nė kundėrshtim me sunnetin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Imami mund tė deklarojė: AHesht, mos fol, mos i ndajė safat midis njerėzve” dhe diē tė ngjashme. Tė pranishmit mund t’i pėrgjigjen imamit nėse i pyetė diē gjatė kohės sė hytbes, ngase Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, Selikun, i cili kishte hyrė na xhami gjatė hytbes sė Pejgamberit, e kishte pyetur: “A je falur?” AJo”, – u pėrgjegj Seliku. AĒohu dhe falu!” i kishte thėnė Pejgamberi.”

Nga Ibni Omeri transmetohet se njė njeri kishte hyrė nė mesxhid gjersa Omeri mbante hytben, e kur Omeri e vėrejti e pyeti: APėrse je vonuar?” Ky iu pėrgjegj: “Kam qenė i zėnė, nuk jam shkuar as nė shtėpi dhe vetėm arrita tė marr abdest.” Atėherė Omeri i tha: AVallė vetėm abdestin? A nuk ke dėgjuar se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka urdhėruar pastrimin e trupit (ditėn e xhumasė).” (Buhariu dhe Muslimi) Koha e pastrimit fillon menjėherė pas agimit nė ditėn e xhumasė e deri nė zenitin e diellit (kohėn e namazit tė drekės). Disa ulemā konsiderojnė se vonimi i pastrimit pak para shkuarjes nė xhuma ėshtė mė i mirė.

Disa ulemā islam konsiderojnė se qė gjatė kohės sė hytbes ėshtė e ndaluar pėrshėndetja, si dhe pėrgjigja ndaj saj. Ata obligimin e dėgjimit tė hytbes e kanė pėrcaktuar analog me namazin nė tė cilin ėshtė ndaluar tė biseduarit. Kėtu bėn pjesė edhe falėnderimi Allahut pas tėshtimit gjatė hytbes edhe deklarimi “Allahu tė mėshiroftė.” Gjithashtu kėta ulemā shtojnė se gjatė hytbes ėshtė e lejuar tė bisedohet vetėm nė rast tė ndihmės ndonjė tė vėrbėri pėr tė cilin besohet se mund tė bjerė nė pus ose paralajmėrimi i dikujt qė i ėshtė afruar akrepi dhe ekziston frika se mund ta helmojė e kėshtu me radhė. Fjalėt e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem: “Nėse njeriu shokut tė vet i thot AHesht!”, do tė gabojė”, – nuk nėnkuptojnė qė njeriu ka mbetur pa namazin e xhumasė, porse nėnkupton se atij i ėshtė ndalur sevapi i ditės sė xhumasė, pėrkundrazi, disa ulemā konsiderojnė se mungesa e sevapit nė kėtė ditė nėnkupton se ai ka bėrė mėkat. Ibni-Abdurrahimi, rahimehullah, deklaron: “Koncensusi (ixhma’a) midis ulemāve ėshtė qė heshtja gjatė hytbes ėshtė vaxhib pėr tė pranishmit tė cilėt janė nė gjendje ta dėgjojnė fjalimin e imamit. Pėrgjithėsisht, ndalimi i bisedės gjatė kohės sė hytbes ka tė bėjė me tė gjithė. Nuk guxon tė pėrshėndetet, madje as ai qė tėshtin…”

Mendimi i ulema-sė islame lidhur me ēėshtjen e obligimit tė pranishėmve gjatė kohės sė hytbes

Imam Neveviu, rahimehullah, dijetar i shquar i shkollės shafije nė veprėn e tij Mexhmu’a (bleni IV) thot: AĖshtė obligim tė heshtet gjatė kohės sė hytbes, mirėpo, na nuk e konsiderojmė tė ndaluar bisedėn gjatė kohės sė saj.” Ky ėshtė mendimi i Urvetiti, Ibni Zubejrit, Seid b. Xhubejrit, Nehaiut, Sevriut dhe Ebu Davudit. Imam Maliku, El-Evzai, imam Ebu Hanife dhe imam Ahmedi janė tė mendimit se biseda gjatė hytbes ėshtė e ndaluar. Ata pohimin e tyre e argumentojnė me fjalėt e Lavdilotit: “Kur lexohet Kur’ani, ju dėgjonie atė (me vėmendje) dhe heshtni, nė mėnyrė qė tė fitoni mėshirė “ (7:204). Gjithashtu edhe me hadithin e Muhammedit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nė tė cilin thuhet: “Nėse njeriu shokut tė vet skaj tij i thot: AHesht!”, do tė gabonte (dhe do ta humb shpėrblimin e xhumasė).” (Buhariu dhe Muslimi) Njėsoj edhe hadithi tė cilin e transmeton Ebu Derda, radi All-llahu anhu, nė tė cilin thuhet: ADitėn e xhumasė kam hyrė nė mesxhid tė Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe ai nė hytbe e filloi kaptinėn Et-Tevbe, dhe unė e pyeta Ebejj b. Ka’bin: “Kur ėshtė shpallur kjo sure?” Ubejji nuk m’u pėrgjigj nė pyetje. Kur pėrfunduam namazin e pyeta pėrse nuk m’u pėrgjigj, e ai mė tha: ATi sot i ke humbur sevapet e namazit tėnd!” Unė lidhur me kėtė e pyeta Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, i cili mė tha: AUbbeji ta ka thėnė tė vėrtetėn.” (Bejheki) Mirėpo juristėt e shkollės shafije e argumentojnė mendimin e tyre poashtu me hadithe tė saktė nė tė cilėt pėrmendet se pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e ka ndėrprerė hytben pėr t’iu pėrgjegjur njerėzve nė pyetjet e tyre. Shembull pėr kėtė ėshtė hadithi tė cilin e transmeton Enesi, radi All-llahu anhu: AGjersa Pejgamberi e mbante hytben nė ditėn e xhumasė, hyri njė njeri dhe e pyeti:” Pejgamber i Allahut, kur do tė pasojė dita e Gjykimit?” Njerėzit filluan t’i bėjnė me shenjė tė heshtė, mirpo ai ishte kėmbėngulės dhe kėtė e pėrsėriti tri herė dhe njerėzit gjatė tėrė kohės i bėnin shenjė tė heshtė. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, atėherė iu pėrgjegj: AI mjeri ti, ē’kė pėrgaditur pėr ditėn e Gjykimit?” (Bejheki)

Buhariu dhe Muslimi transmetojnė nga Enesi: AGjersa Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė premten mbante hytbe, u ngrit njė njeri dhe tha: APejgamber i Allahut, shkuan posht kuajt, por shkoi posht edhe ēdo gjė tjetėr, andaj lute Allahun t’na shuaj etjen!” Pejgamberi i shtriu duart dhe recitoi njė lutje.” Mirėpo, disa ulemā supozojnė se ngritja e duarve ka tė bėjė vetėm me namazin istiska (namazi pėr shi).” (Mexhmu’u sherhul-mehezzeb bleni IV, f. 395)

Gjithashtu juristėt e shkollės shafije deklarojnė qė obligimi i heshjtes ka tė bėjė vetėm me leximin e Kur’anit dhe se fjalim i panevojshėm i cili e asgjėson sevapin e xhumasė ėshtė ai fjalim nga i cili nuk ka kurrfarė dobie. Prandaj juristėt shafije nuk e konsiderojnė tė drejtė analogjinė e cila lidhė namazin dhe hytben ngase ekzistojnė hadithe tė saktė qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka folur gjatė kohės sė hytbes.

Ibni Hazmi Andalusi, rahimehullah, nė lidhje me obligimin e heshtjes gjatė hytbes, thot: AĖshtė obligim qė tė gjithė prezentojnė nė hytbe tė mos e shqiptojnė asnjė fjalė gjatė kohės sė saj, pos pėrshėndetjes me selam kur njeriu tė hyjė nė mesxhid dhe pėrgėzimit tė atij qė tėshtin dhe falėnderimit Allahut, xhele shanuhu, dhe deklarimi i salavateve pėr Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nėse kėtė e urdhėron imami nga minberi, pėrgjigja e imamit nga minberi nėse dikush e pyet diēka ose kėrkon ndonjė sqarim nga ai. Nė kėsa raste askush nuk guxon ta heshtė atė qė pyet, mirėpo me isharet do t’ia bėjė me dije tė mos flasė. Kush flet gjatė kohės sė hytbes diē tjetėr pos kėsaj qė e pėrmendėm, ndėrsa e din se ėshtė e ndaluar ēdo fjalė tjetėr pos kėtij, ka mbetur pa (sevap) xhuma. Mirėpo, nėse imami-hatib ndėrfutė nė hytbe fjalim qė nuk pėrmbajnė hadithe dhe dua, tanimė flet pėr diē tjetėr, atėherė ėshtė e lejuar tė bisedohet, siē ėshtė lejuar tė bisedohet edhe gjatė kohės sė qėndrimit tė tij ulur midis dy hytbeve. Gjatė kohės sė hytbes tė pranishmit nuk guxojnė tė sjellin nėpėr gishtrinj guralecė.”

Ibni Hazmi nė lidhje me ēėshtjen e selamit dhe pėrgjigjes ndaj tij deklaron: “A i pėrket elamit dhe pėrgjigjes ndaj tij, transmetohet nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Nėse dikush prej jush ulet nė mesin e njerėzve, le t’i pėrshėndetė me selam, e kur tė largohet nga ndeja le t’i pėrshėndetė sėrish ngase selami i parė ėshtė njėsoj si edhe i dyti” (Ebu Davudi).

Allahu, xhele shanuhu, thot: “Kur pėrshėndeteni me ndonjė pėrshėndetje, ju ktheni pėrshėndetje edhe mė tė mirė, ose kthenie ashtu. Allahu llogarit pėr ēdo send (4:86). Gjithashtu edhe tė falėnderuarit Allahut pas tėshtimit dhe pėrgėzimin pėr kėtė, nėse ai qė tėshtin e falėnderon Allahun, xhele shanuhu, Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, deklaron:

“Kur dikush prej jush tėshtin, le ta falėnderojė Allahun, e ata qė e dėgjojnė le ta pėrgėzojnė me: “Allahu tė mėshiroftė”, dhe ai le t’u pėrgjigjet: “Allahu na mėshiroftė edhe juve edhe neve.” (Ebu Davudi)

Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, gjithashtu thot: “Kur dikush prej jush tėshtin tė deklarojė: AFalemnderoj Allahun”, kurse ai qė e dėgjon le t’i thot: “Allahu tė mėshiroftė”, e ky le t’i pėrgjigjet: “Allahu ju udhėzoftė dhe e pėrmirsoftė gjendjen tuaj.” (Ebu Davudi)

Nėse dikush na deklaron se ėshtė mė drejt qė gjatė kohės sė hutbes tė heshtim, atėherė ėshtė e drejtė edhe ajo qė selami dhe pėrgjigja ndaj tij, gjithashut ėshtė vaxhib, ndėrsa edhe falėnderimi Allahut pas tėshtimės dhe pėrgėzimi ėshtė vaxhib. Disa konsiderojnė se selami dhe pėrgėzimi pas tėshtimės nuk vlen gjat kohės sė hytbes dmth., hytbja duhet tė pėrcillet pa fjalė… mendimi ynė lidhur mė kėtė ēėshtje ėshtė si mė poshtė: Transmetohet qė Pejgamberi sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė lidhur me namazin: AGjatė tij nuk guxon tė bisedohet…” Do tė thot, ėshtė gabim qė hytben ta pėrcaktojmė analog me namazin, ngase heshtja gjatė kohės sė hytbes nuk ėshtė urdhėruar me Kur’an, as me sunnet, dhe as me koncensus tė ulemā-ve. Unė e kam studjuar tėrė ēėshtjen dhe kam hasur se ėshtė e lejuar qė imami t’i pėrgjigjet pyetjeve tė njerėzve tė pranishėm derisa ndodhet nė minber, gjatė hytbes dhe kjo bisedė nė mes tė imamit dhe xhematit nuk ėshtė farz, por muhab, i lejuar nė situata tė jashtėzakonshme prej tė cilave disa do t’i pėrmendim mė poshtė… nėse kėtė e kemi parasysh, si mund pra tė ndalohet qė gjatė hytbes tė japim selam dhe tė pėrgjigjemi nė tė, si dhe ta pėrgėzojmė ate qė tėshtin, e qė njėkohėsisht e konsiderojmė tė lejueshėm bisedėn e cila nuk ėshtė e urdhėruar me Kur’an as sunnet!!? Enes b. Maliku, radi All-llahu anhu, rrėfen: AGjersa pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, mbante hytben e xhuamsė, u ngrit njė beduin dhe tha: APejgamber i Allahut, na shkuan posht kuajt, na shkoi posht ēdo gjė, andaj lute Allahun t’na shuaj etjen!”, dhe ai i shtriu duart dhe e bėri nėj dua.” (Buhariu)

Ebu Rifa’a, radi All-llahu anhu, thot: AErdha te pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, gjersa ai po mbante hytben dhe i thash: APejgamber i Allahut, erdha tė pyes lidhur me fenė, meqė unė nuk e di cila ėshtė feja ime!” Atėherė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e ndėrprejti hytben dhe m’u afrua, dhe u ul nė njė karrige, mė duket se ishte e metalit, dhe filloi tė mė kėshillojė gjėra qė ia kishte mėsuar Allahu i Madhėrishėm. Pas kėsaj vazhdoi me hytben deri nė fund” (Muslimi)

Hasan Basriu, rahimehullah, thot: AGjatė kohės sė hytbes mund tė pėrshėndetet me selam dhe t’i kthehet pėrgjigje atij, si dhe tė pėrgėzohet ai qė tėshtin dhe i falėnderon Allahut.”

Tabi’ini i njohur Ata, rahimehullah, deklaron: “Nėse njeriu tėshtin gjatė kohės sė hytbes sė imamit dhe i falėnderon Allahut, ose pėrshendet e ti e dėgjon, atėherė nė vete pėrgėzoje dhe nė vete ktheja pėrshėndetjen, e nėse nuk e dėgjon hytben, atėherė pėrgėzoje dhe ktheja pėrshėndetjen me zė qė dėgjohet.”

Shkurtimisht lidhur me bisedėn gjatė hytbes

1. Ndalohet biseda kur imami ėshtė nė minber, ndėrsa ai qė luan me gurė ose diē tjetėr e ka humbur vlerėn e namazit tė xhumasė.

2. Kush hyn nė mesxhid derisa imami mban hytbe nuk i lejohet tė japė selam. Mirėpo, nėse diksuh edhe pėrkundėr kėsaj jep selam ėshtė lėnė zgjidhja qė t’i pėrgjigjet me isharet, tė mos i pėrgjigjet fare ose t’i pėrgjigjet me selam nė vete, e jo me zė.

3. Kur hatibi ta pėrmendė emrin Pejgamberit tė Allahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, i lejohet dėgjuesit qė nė vete tė bėjė selavate ndaj tij.

4. Kur tėshtin gjatė kohės sė hytbes falėsit i lejohet qė nė vete ta falenderojė Allahun, xhele shanuhu.

5. Kur hatibi tė pėrmendė ajete tė cilėt bėjnė fjalė mbi Xhehenemin, dėgjuesit i lejohet qė tė kėrkojė mbrojtje nga zjarri, e po kjo rregull vlen edhe pėr istigfarin.

6. Nėse hatibi bėn dua gjatė hytbes sė parė ose tė dytė, dėgjuesit i lejohet qė nė vete tė deklarojė “Amin!” Nėse hatibi fillon tė shqiptojė dua pas hytbes sė dytė, dėgjuesit i lejohet tė deklarojė “Amin!”, ngase hatibi e ka pėrfunduar hytben.

7. Ėshtė e lejuar biseda gjėtė kohės sė hytbes nė rats tė shpėtimit tė njeriut tė verbėr, tėrheqjes sė vėretjes pėr gjarpėr, akrep, zjarr ose diē tjetėr nė mesxhid nė mėnyrė qė tė eliminohet dėmi.”

Vlera e veprimit tė atyre qė e pėrcjellin hytben nė heshtje

Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, thot: “Kush tė premten pastrohet dhe shkon nė namaz tė xhumasė, pastaj falė atė qė i ėshtė pėrcaktuar, pastaj nė heshtje e pėrcjell hytben e imamit dhe pas kėsaj falet me te, i jan flakur mėkatet nė mes asaj dhe xhumasė sė ardhshme, si dhe tri ditė pas kėsaj.” (Muslimi)

Imam Shafiu, rahimehullah, nė Musnedin e tij nga Sa’lebet b. ebi Maliku, radi All-llahu anhu, transmeton tė ketė thėnė: “Njerėzit bisedonin nė mes tyre gjersa Omeri ishte nė minber. Kur mujezini e pėrfundonte ezanin, Omeri ngritej nė kėmbė dhe tė gjithė e ndėrprenin bisedėn dhe nuk bisedonin fare pėrderisa nuk e pėrfundonte hytben e dytė. Pas ikametit dhe zbritjes sė Omerit nga minberi, as’habėt fillonin tė bisedonin.”

Imam Shafiu, gjithashtu, nė veprėn e tij El-Umm, transmeton nga Sa’lebeti: “Kur imami ngjitej nė minber, tė pranishmit do ta ndėrpresin tė pėrmendurit e Allahut dhe fjalimi i imamit ndėrpren ēdo bisedė midis njerėzve. Ēdo bisedė pas hytbes ėshtė e lejuar.”

Imami nuk duhet t’i ngritė duart pėr dua kur ėshtė nė minber

Para namazit tė xhumasė, imami nė minber, gjatė kohės sė hytbes nuk duhet t’i ngritė duart siē bėn nė dua ngase ky veprim ėshtė nė kundėrshtim me sunnetin e Pjegamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Husejni, radi All-llahu anhu, transmeton se si Umare b. Ruejbe, radi All-llahu anhu, e kishte parė Bishra b. Mervanin se si nė minber duke bėrė dua i ngritė duart. Ky veprim i tij Rujebe e ka akuzuar rreptė me fjalėt: “Allahu i zhduktė kėto dy duar; me tė vėrtetė e kam parė Pejgamberin, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, se si (nė minber) me dorė tė djathtė kishte bėrė kėshtu… Atėherė Ruejbe filloi ta lėvizė gishtin tregues tė dorės sė tij tė djathtė.” (Muslimi)

Obligimi i faljes sė tehijjetul-mesxhidit edhe pėrkundėr faktit qė imami ndodhet nė minber

Gjat kohės sė hytbes, gjersa imami ndodhet nė minber, falėsit tė cilėt tek atėherė hyjnė nė mesxhid janė tė obliguar t’i falin dy rekate para sė tė ulen. Xhabir b. Adullahu, radi All-llahu anhu, transmeton: ADerisa Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e mbante hutben e xhumasė, erdhi njė njeri dhe ai i tha: AO filan, e je falur?” AJo”, – u pėrgjegj ky. AĒohu dhe falu” i tha Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.” (Buhariu dhe Muslimi)

Gabimet qė i bėjnė muslimanėt ditėn e xhumasė dhe tė cilėt shkaktojnė humbjen e sevapit tė kėsaj dite mubarek

1. Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Nė ditėn e xhumasė melekėt qėndrojnė nė dyert e ēdo xhamie dhe i shėnojnė njė pas njė (emrat e atyre qė shkojnė pėr ta falur namazin e xhumasė) Kur imami tė ngjitet nė minber, ata i mbyllin librat dhe shkojnė tė prezentojnė nė tė pėrmendurit e Allahut. Ai qė shkon herėt nė xhuma, sikur ta ketė therrur kurban njė deve, pastaj ai qė pas tij, sikur ta ketė therrur njė lopė, pastaj ai pas tij, sikur ta ketė therrur njė dele, pastaj ai pas tij, sikur ta ketė therrur njė pulė, ndėrsa ai i fundit, sikur t’ jetė dhuruar njė vezė.” (Buhariu dhe Muslimi)

2. Nga Evs b. Evsi, radi All-llahu anhu, transmetohet tė ketė thėnė: AE kam dėgjuar Pejgamberin e Allahut, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, duke thėnė: “Kush tė premten pastrohet dhe rregullohet sa mė mirė qė ėshtė e mundur, dhe shpejton sa mė herėt qė ėshtė e mundur, dhe shkon nė kėmbė dhe jo kaluar, pastaj i afrohet imamit, dhe e pėrcjell (hytben) duke dėgjuar pa kurrfarė aktiviteti tė palejuar (me trup dhe me gojė), do tė ketė shpėrblim sikur tė jetė falur dhe agjėruar tėrė vitin. (Ahmedi dhe Ebu Davudi)

3. Selman Farisiu, radi All-llahu anhu, rrėfen se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka deklaruar: “Kush tė premten lahet, pastrohet sa mė mirė qė ėshtė e mundur, lyhet (flokėt) me vaj ose parfumoset me aromė tė shtėpisė, pastaj shkon dhe nuk ndanė dy vetė (nė saff), pastaj falė atė qė i ėshtė pėrcaktuar, pastaj heshtė derisa imami e mban hytben, i falet ajo qė e ka bėrė midis kėsaj dhe xhumasė sė kaluar.” (Buhariu)

4. Nga Ebu Hurejrje, radi All-llahu anhu, transmetohet qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Nėse njeriu shokut afėr tij i thot: AHesht!”, do tė gabonte (do ta humbte shpėrblimin e xhumasė).” (Buhariu dhe Muslimi)

Nga hadithėt e sipėrshėnuar mund tė konkludohet qė sevapi i namazit tė xhumasė ėshtė shumė i madh. Kush e praktikon atė qė e ka praktikuar Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nė namazin e xhumasė, ka kėto sevape:

Njė mė ēdo hap deri nė mesxhid, mu’mini ka shpėrblim sikur tė jetė falur dhe agjėruar tėrė vitin;

Dy Kush shkon mė herėt nė namazin e xhumasė ka shpėrblim sikur Allahut t’i ketė therrur Kurban madhėsia e cilit varet nga shpejtimi i tij nė mesxhid;

Tre Mėkatet fshihen dhe falen nga xhumaja deri nė xhuma;

Katėr Melekėt ua shėnojnė falėsve sevapet pėr shkak tė kryerjes sė namazit tė xhumasė;

Fatkeqėsisht, sot ka pak muslimanė tė cilėt i kushtojnė vėmendje kėtyre ēėshtjeve tejet tė rėndėsishme nė ditėn e xhumasė. Nganjėherė kjo bėhet nga padituria, mirėpo globalisht kjo bėhet nga pėrtacia dhe negligjenca dhe largėsia e tyre nga sunneti i Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Largimi i tyre nga sunneti nė ditėn e xhumasė mund tė pėrkufizohet nė pikat vijuese:

– Mospėrfillja e shkuarjes sė hershme nė xhuma;

– Mospėrfillja e larjes sė obligueshme, parfumosjes dhe pėrdorimit tė misvakut nė ditėn e xhumasė;

– Bisedimi reciprok midis njerėzve gjatė kohės sė hytbes;

– Tė kthyerit e shpinės dhe krahut nga imami gjersa ky ndodhet nė minber, ndėrsa hytbja ėshtė duke u zhvilluar;

– Tė luajturit e panevojshėm me tepih dhe kėrcitje tė gishtrinjve;

– Ndėrhyrja nė saffe dhe shqetėsimi i falėsve tė renduar nė saffe.

Gabimet e imamit nė minber para, gjatė dhe pas hytbes

– Zgjatja e hytbes dhe tė shkurtuarit e namazit (sunnet ėshtė pikėrisht e kundėrta);

– Duaja e imamit menjėherė pas ngjitjes sė tij nė minber me duar kah kibla dhe tė kthyerit e shpinės falėsve, tė cilėt nuk i pėrshėndetė me selam, qė ėshtė nga sunneti. Ibni Tejmijje, rahimehullah, deklaron: ADuaja e imamit pas ngjitjes nė minber nuk ka kurrfarė baze nė sunnet.” (AEt-Ihtijaratul-ilmijje”)

– Pėrshėndetja me selam e tė pranishėmve pas ngjitjes nė minber;

– Mospėrfillja dhe lėnja anash e hytbes sė Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, mė tė cilėn ai zakonisht e fillonte hytben dhe e cila fillon me: AInnel-hamde lillahi nahmeduhu ve neste’inuhu ve nastagfiruhu… (kėtė hytbe nė pėrkthim e kemi shėnuar mė sipėr);

– Pėrfundimi i shpejtė i hytbes sė dytė;

– Kufizimi i hytbes sė dytė vetėm nė lexim tė thjeshtė tė tekstit arab, pa kurrfarė kėshillash dhe inkurajimesh pėr devocion dhe praktikim tė dispozitave islame;

– pėrfundimin e pėrhershėm tė hytbes e fjalėt e Lavdiplotit: AInnellahu je’muru bil->adli vel-ihsani…”;

– Ngjitja e ngadashme e imamit nė minber dhe zbritja nga minberi, ndėrsa disa prej imamėve nė ēdo shkallė lexojnė dua tė posaēme tė cilat nuk transmetohen nga Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, dhe tė kthyerit e imamit kah kiblja me duar tė ngritura para hipjes nė minber;

– Ngritja e duarve tė imamit gjatė duasė. Ibni Tejmijje, rahimehullah, thot: AĖshtė e ndaluar qė imami t’i ngritė duart gjatė kohės sė hytbes gjersa ėshtė nė minber, ngase Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, gjatė duasė e ka lėvizur vetėm gishtin tregues tė dorės sė djathtė.”

– Ngritja e duarve tė falėsve gjatė duasė sė imamit. Ibni Abidini, rahimehullah, jurist i shkollės hanefije, thot: A…Nėse e bėjnė kėtė, atėherė kanė gabuar.” (AHashijetu Ibni Abidin”, libri I, f. 768)

– Ngritja e duarve nė dua gjatė kohės sė qėndrimit ulur tė imamit midis dy hytbeve. Reshid Rida, rahimehullah, thot: “Ngritja e duarve nė dua gjatė kohės sė qėndrimit tė imamit ulur midis dy hytbeve nuk ka kurrfarė baze nė sunnetin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem… Duhet tė heshtet gjatė tėrė hytbes (pra edhe gjatė qėndrimit tė imamit ulur midis dy hytbeve). Tė pranishmit duhet tė bėjnė dua nė vete dhe tė mos i pengojnė tė tjerėt (gjatė kohės sė qėndrimit tė imamit ulur midis dy hytbeve) dhe nuk duhet t’i ngritin duart. Kush vepron ndryshe, nuk vepron sipas sunnetit tė Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Pėrkundrazi, ata me veprimin e tyre e kundėrshtojnė sunnetin ngase imami ndoshta tanimė ėshtė ngritur pėr hytben e dytė ndėrsa ata ende bėjnė dua me duar tė ngritura. Mė mirė ėshtė qė gjatė hytbes tė dėgjojnė dhe mendojnė pėr pėrmbajtjen e saj. Ky veprim i gabuar i muslimanėve ėshtė risi e zakonshme.” (AFetava” Muhammed Reshid Rida, libri I, f. 58)

– Falja e namazit tė drekės pasi qė ėshtė falur namazi i xhumasė, ndėrsa mė e drejtė ėshtė qė namazi i drekės tė mos falet pas kryerjes sė namazit tė xhumasė.

Sunnetet e hytbes

– Nga sunnetet e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ėshtė qė hytbja tė mbahet nė minber nė mėnyrė qė njerėzit tė mund ta shikojnė. Buhariu dhe Muslimi e transmetojnė njė hadith nė tė cilin thuhet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kishte mbajtur hytbe nė minber. Nga Saib b. Jezidi, radi All-llahu anhu, transmetohet tė ketė thėnė: Anė kohėn e pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, Ebu Bekrit dhe Omerit, ezani pasonte mėnjėherė pas ngjitjes sė imamit nė minber.” (Buhariu)

– Kur imami tė ngjitet nė minber duhet t’i pėrshendesė tė rpanishmit me selam, ngase kėshtu ka vepruar Resulullahu, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Imami duhet t’i pėrshendesė tė pranishmit dy herė:

– Gjatė hyrjes nė mesxhid;

– Dhe kur tė ngjitet nė minber.

– Minberi duhet t’i ketė vetėm tri shkallė dhe imami gjatė hytbes do tė qėndrojė nė shkallėn e dytė nė mėnyrė qė pas hytbes sė parė tė mund tė ulet dhe tė pushojė nė shkallėn e tretė.

– Imami duhet tė ngjitet nė minber para ezanit dhe vetėm atėherė mujezini mund ta thirrė ezanin. Namazi i xhumasė e ka vetėm njė ezan.

– Hytbja duhet tė jetė e shkurtėr, e qartė dhe elokuente.

– Tė pranishmit duhet tė drejtohen kah imami dhe duhet t’i kushtojnė vėmendje hytbes, e nėse kėtė nuk e bėjnė kanė mbetur pa sevapin e xhumasė. Dhe kush luan me guralecė (gjė qė e kemi theksuar nė hadithin sahih) dhe analog me kėtė hadith, kush luan me tepih ose diē tė gnjashme me kėtė, e ka humbur sevapin e xhumasė.

Qortimi i gėrshetimit tė gishtrinjve gjatė shkuarjes nė mesxhid

Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e ka ndaluar gėrshetimin e gishtrinjve gjatė shkuarjes nė mesxhid, si dhe gjatė qėndrimit nė mesxhid. Ebu Seidi, radi All-llahu anhu, transmeton qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kur ndonjėri prej jush ndodhet nė mesxhid mos t’i ngatėrrojė gishtrinjtė ngase tė ngatėrruarit e gishtrinjve ėshtė nga shejtani. Ju jeni nė namaz pėrderisa ndodheni nė mesxhid dhe deri sa ta braktisni mesxhidin.” (Ahmedi)

Sa i pėrket ndalimit tė ngatėrrimit tė gishtrinjve gjatė shkuarjes nė mesxhid, kjo mund tė shihet edhe nga hadithi i Ka’b b. Uxhretit i cili thot se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kur dikush prej jush tė marrė abdest, le ta zbukurojė abdestin e vet, e nėse pastaj shkon nė mesxhid, le tė mos i ngatėrrojė gishtrinjtė ngase tanimė gjendet nė namaz.” (Ebu Davudi)

Nga kėta hadithe mund tė pėrfundohet se ngatėrrimi i gishtrinjve ėshtė i ndaluar, por jo nė nivel tė haramit, gjatė shkurjes nė mesxhid nė ditėn e xhumasė dhe ditėt tjera pėrderisa njeriu gjendet nė pritje tė namazit.

Duke komentuar kėta hadithe El-Hattabi, rahimehullah, thot: ADisa njerėz i gėrshetojnė gishtrinjtė vetėm pėr djerrakohė dhe argėtim… Ka tė tillė qė gjatė ndejės i gėrshetojnė gishtrinjtė e dy duarve, i kapin gjunjtė e qė nxitė dremitje tek ata. Kjo gjednje nė tė shumtėn e rasteve ua prishė abdestin…”

Nėse dikush nga tė pranishmit kotet gjatė kohės sė hytbes pa ngatėrrimin e gishtrinjve dhe kapjen e gjunjve, atėherė duhet tė kthehet nė anėn e kundėrt nga ajo qė gjendet me kusht qė tė mos i pengojė tė tjerėt gjatė lėvizjes sė vet. Ibni Omeri, radi All-llahu anhu, transmeton se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, kishte thėnė: “Nėse dikush prej jush, nė ditėn e xhumasė, kotet nė vendin nė tė cilin ndodhet (nė mesxhid), le tė drejtohet nė anėn tjetėr.” (Hakimi)

Cilėsitė e ditės sė xhumasė

* Dita e xhumasė llogaritet si dita mė e mirė e javės.

Ulemā-ja nuk ėshtė unanime lidhur me atė se a ėshtė ajo mė e mirė se dita e Arefatit.

Dita e xhumasė ėshtė Bajram yni javor.

* Ditėn e xhumasė dhe nė netėt e saj ėshtė mirė tė bėhen salavate pėr Pejgamberin e Allahut, ngase nga resulullahu, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, transmetohet tė ketė thėnė: ABėni shumė salavate pėr mua nė ditėn e xhumasė dhe nė netėt e xhumasė!” (El-bejheki)

* Urdhėri i pastrimit atė ditė ėshtė vaxhib deri nė atė shkallė sa ėshtė mė i fortė se urdhėri pėr fitėr-namaz.

* Ėshtė mirė qė nė ditėn e xhumasė tė pėrdoret misvaku dhe tė parfumoset, ndėrsa pėrdorimi i misvakut ėshtė mė i dobishėm se pėrdorimi i tij ditėve tė tjera, si dhe parfumosja.

* Parapėlqehet qė atė ditė tė kryhen sa mė shumė namaze, tė bėhet dhikėr dhe tė lexohet Kur’an deri me ngjitjen e imamit nė minber. Me daljen e imamit ndalohet kryerja e namazit, ndėrsa me fillimin e hytbes ndalohet ēdo bisedė.

* Ėshtė obligim qė tė heshtet nė kohėn e hytbes, e kush bisedon gjatė kohės sė hytbes ai tallet me namaz dhe e humb vlerėn e namazit tė xhuamsė.

* Preferohet leximi i sures El-Kehf nė ditėn e xhumasė, ndėrkaq transmetohet nga Resulullahu, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė ketė thėnė: “Kush e lexon suren El-Kehf ditėn e xhumasė, e mbulon drita prej kėmbėve e deri nė kupėn qiellore e cila do ta ndriēojė nė ditėn e Gjykimit, ndėrsa i falen tė gjithė mėkatet (e vogla) midis dy xhumave.” (El-Hakimi)

* Nė ditėn e xhumasė preferohet tė veshen rrobat mė tė mira. Transmetohet nga Ebi Ejjubi, radi All-llahu anhu, tė ketė thėnė: AE kam dėgjuar Resulullahun, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė ketė thėnė: “Kush pastrohet nė ditėn e xhumasė, parfumoset nėse ka parfum, veshė rrobat mė tė mira dhe del me qetėsi derisa tė arrijė te mesxhidi, e pastaj falet nėse do, pa e brengosur asnjėrin, e pastaj kur imami tė ngjitet nė minber do tė heshtė derisa tė mos fillojė namazi, do t’i falen mėkatet midis dy xhumave.” (Ahmedi)

* Preferohet qė nė ditėn e xhumasė tė parfumoset mesxhidi, kurse kalifi i dytė, Omeri, radi All-llahu anhu, kur vinte gjysma e ditės urdhėronte tė parfumoset mesxhidi nė Medine.

* Atij qė ėshtė i obligueshėm ta falė namazin e xhumasė nuk i lejohet tė marrė rrugė nė kohėn e fillimit tė namazit tė xhumasė, porse ėshtė i obligueshėm tė shkojė nė namazin e xhumasė e pastaj tė marrė rrugė.

* Ai qė niset nė namazin e xhumasė, pėr ēdo hap ka shpėrblim sa njė vit agjėrim dhe namaz, ndėrsa transmetohet nga Resulullahu, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, tė ketė thėnė: “Kush pastrohet nė ditėn e xhumasė, dhe shkon mė herėt (nė mesxhid, i afrohet imamit dhe heshtė, pėr ēdo hap tė bėrė ka shpėrblim njė vjet agjėrim dhe namaz, e kjo ėshtė gjė e lehtė pėr Allahun.” (Ahmedi, Ibni Huzejme, Et-Tirmidhi dhe Ebu Davudi)

* Nė ditėn e xhumasė falen mėkatet, ndėrsa nė tė ėshtė njė sahat nė tė cilin pranohen duatė dhe kur robi nė tė i lutet Zotit tė vet, Allahu ia pranon duanė. Lidhur me sahatin nė ditėn e xhumasė ėshtė thėnė se nė tė ka pesė momente tė dobishme tė cilėt mu’mini duhet t’i shfrytėzojė; momenti i parė ėshtė zeniti i Diellit, ndėrsa i fundit ėshtė tė ulurit e imamit nė minber.

Preferimi i faljes sė nafiles para ezanit tė xhuma namazit dhe mosekzistimi i faljes sė sunnetit tė xhumasė pas ezanit pėr namazin e xhumasė

Imam Shevkani, rahimehullah, konsideron se mund tė falet nafile para namazit tė xhumasė (para ezanit pėr namazin e xhumasė). Ky mendim e konfirmon edhe fetvat e imamit Ebu Hanife dhe Shafiut tė cili gjithashtu konsiderojnė se ėshtė e lejueshme tė kryhet nafile para ezanit pėr namazin e xhumasė. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, thot: “Kush tė premteve lahet, pastrohet sa mė mirė qė ėshtė e mundur, lyhet (flokėt) me vaj ose parfumoset me parfumin e shtėpisė, e pastaj niset dhe nuk i ndėrfutet midis dy vetėve (nė saff), pastaj falė atė qė i ėshtė caktuar, andaj heshtė dhe dėgjon gjersa imami e mba hytben, i falet ajo qė ka bėrė midis kėsaj dhe xhuamsė sė kaluar.” (Muslimi) Me kėtė hadith argumentohet se ėshtė e lejuar tė kryhet nafile para ezanit pėr xhuma-namaz. Imam San’ani, rahimehullah, autori i veprės ASubulus-selam”, thot: AHadithi i cili bėn fjalė pėr xhumanė, udhėzon se duhet tė falet nafile nėse njeriu ėshtė nė gjendje ta kryej dhe nuk ka kurrfarė kufiri tė caktuar sa i pėrket kėsaj nafile. Ėshtė me rėndėsi tė fitohet sevapi i xhumasė madje edhe me dy rekate tė tehijjetul-mesxhidit.”

Imam Ibni Kajjim el-Xhevzi, nė veprėn e tij AZadul Mi’ad” thot: “Namazi pėr tė cilin bėhet fjalė nė kėtė hadith, e tė cilin e transmeton Muslimi, nė tė cilin thuhet: A…pastaj falet ajo qė i ėshtė caktuar…”, ėshtė namaz nafile i cili preferohet tė kryhet, e nė veēanti pėr ata tė cilėt shkojnė mė herėt nė namazin e xhumasė, edhe atė para kohės sė namazit tė xhumasė dhe Dielli ende nuk ėshtė nė zenit (kur fillon koha e namazit tė xhumasė).” Ky ėshtė shembulli ēupis i cili vie njė orė para kohės sė namazit tė xhumasė dhe sė pari e falė tehijjetul-mesxhidin e pas kėsaj nafilen tė cilėn duhet ndėrprerė afėrsisht gjysmė ore para zenitit, ngase ekziston nja hadith i saktė nė tė cilin Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e ka ndaluar kryerjen e namazit gjersa Dielli tė jetė nė zenit. E kur imami tė ngjitet nė minber do tė drejtohet kah tė pranishmit dhe do t’i pėrshėndetė me selam, pastaj do tė ulet, dhe pas kėsaj mujezini mund ta thirrė ezanin vetėm njė herė, siē ėshtė praktika e Pejgamberit, alejhi-s-selam. Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, pas ezanit zakonisht ngritej dhe fillonte hytben kurse as’habėt e pėrcjellnin me heshtje fjalimin e tij derisa nuk mbaronte me tė dy hytbet. As Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, as dikush nga as’habėt nuk e falte sunnetin midis ezanit dhe hytbes ngase, siē kemi theksuar, ezani pėr namazin e xhumasė ėshtė thirrur vetėm njė herė dhe kjo ėshtė e vetmja qė ėshtė transmetuar nė mėnyrė besnike nga pejgamberi, alejhi-s-selam dhe kjo ėshtė argument se namnazi i xhumasė ėshtė si dhe namazi i Bajramit, para cilit gjithashtu nuk ekziston sunnet qė duhet tė falet. Xhabiri, radi All-llahu anhu, transmeton se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, jepte selam kur ngjitej nė minber (Ibni Maxhe) Bilalli, radi All-llahu anhu, e thirrte ezanin kur Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ulej nė minber, ndėrsa bėnte ikamet kur Pejgamberi zbriste nga minberi. (Ahmedi dhe Nes’iu) Kur Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ngjitej nė minber, as’habėt i drejtonin fytyrat e tyre kah ai. (Ibni Maxhe) Ebu Davudi, rahimehullah, nė pėrmbledhjen e tij transmeton se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ulej nė minber derisa mujezini nuk e thirrte ezanin; pas kėsaj ngritej dhe e mbante hytben; pas kėsaj ulej dhe nuk fliste gjė; pas kėsaj ngritej dhe e mbante hytben e dytė.” Imami Ibn Tejmijje, rahimehullah, thot: APejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, nuk i falte sunnetet para namazit tė xhumasė pas ezanit dhe askush nuk transmeton ta ketė bėrė kėtė. Nė kohėn e tij ezani thirrej vetėm pas ngjitjes sė tij nė minber. Bilalli, radi All-llahu anhu, e thirrte ezanin, pastaj Pejgamberi i mbante dy hytbe, pas ēka Bilalli bėnte ikamet dhe Pejgamberi u printe njerėzve nė namaz. Prandaj themi se nuk ka qenė e mundur qė as ai, as diksuh nga as’habėt e tij tė ketė falur sunnete pas ezanit, dhe askund nuk pėrmendet qė madje nė shtėpinė e tij t’i ketė falur sunnete para daljes nė namazin e xhumasė.”

Sa i pėrket fillimit tė kohės sė namazit tė xhumasė e transetojmė edhe mendimin e drejtė tė ulemā-ve tė cilėt supozojnė se koha e namazit tė xhumasė fillon nė kohėn e kohės sė drekės, gjersa imam Maliku, rahimehullah, konsideron se ėshtė e lejuar qė hytbja tė mbahet para zenitit, mirėpo me kusht qė atėherė tė mos kryhet namaz, pos nė kohėn kur tė vijė koha e namazit tė drekės.

Kush arrin nė rekati e dytė tė namazit tė xhumasė nuk duhet ta falė namazin e drekės

Kush arrin nė njė rekat tė namazit tė xhumasė ai ka arritur nė xhuma, e kush arrin nė mė pak se njė rekat, ai duhet t’i falė katėr rekate (tė farzit tė drekės). Nga Ibni Omeri, radi All-llahu anhuma, transmetohet se Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kush e arrin njė rekat nė xhuma-namaz dhe nė ndonjė namaz tjetėr, le ta falė edhe tjetrin (rekat), ngase atėherė namazi i tij ėshtė i rregullt.” (Nesa’iu, Ibni Maxhe dhe Darekutni) Me kėtė hadith dėshmohet se kush arrin nė rekatin e dytė tė namazit tė xhumasė, ka arritur nė namazin e xhumasė edhe pėrkundėr asaj se nuk ka prezentuar nė hytbe.

Kush arrin nė mesxhid gjatė hytbes, duhet t’i fali dy rekate tehijjetul-mesxhid

Xhabiri, radi All-llahu anhu, ka thėnė: AHyri (nė mesxhid) njė tė premte njė njeri, gjersa Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e mbante hytben dhe pejgamberi e pyeti: “A je falur?” “Jo”u pėrgjegj ky. “Atėherė fali dy rekate!” i tha Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.” (Buhariu dhe Muslimi) Ky hadith paraqet dėshmi tė qartė qė kush vonohet nė namazin e xhumasė dhe hyn nė mesxhid nė kohėn e hytbes, ėshtė i obliguar tė falė dy rekate edhe pėrkundėr asaj qė ēdo aktivitet gjatė hytbes ėshtė i ndaluar dhe nga hadithi gjithashtu shihet qė imami mund tė bisedojė me tė pranishmit, ndėrsa ata qė janė ulur nuk duhet tė bisedojnė.

Falja e sunnetit pas namazit tė xhumasė

Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmeton qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: “Kur dikush prej jush e falė namazin e xhumasė, pas kėsaj e t’i falė katėr rekate.” (Muslimi) Abdullah b. Omeri, radi All-llahu anhuma, pas kryerjes sė namazit tė xhumasė, shkonte nė shtėpi dhe atje i falte dy rekate dhe deklaronte: “Kėshtu ka vepruar Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem.” (Muslimi)

Nė komentin e hadithit tė parė tė sipėrshėnuar imam Ibnul Arebiu, rahimehullah, thot: Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka urdhėruar qė pas xhumsė tė falen katėr rekate nė mėnyrė qė injorantėt tė mos mendojnė se edhe me dy rekate mund t’i plotėsojnė ato dy rekate tė namazit tė xhumasė. Kėta katėr rekate duhet tė falen dy nga dy, ngase Pejgamberi thot: “Nafilja ditės ėshtė dy nga dy.” (Ebu Davudi dhe Ibni Hibbani) Gjithashtu kėto rekate duhet tė falen nė kėtė mėnyrė ashtu qė ithtarėt e risive tė mos mendojnė se ky ėshtė namazi i drekės. Prandaj duhet tė falen dy nga dy, ashtu qė kjo nafile t’i gjasojė namazit tė drekės.” Gjithashtu mund tė falet edhe nė shtėpi, pas namazit tė xhumasė sepse edhe kjo ėshtė sunnet i Pjegamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Sa i pėrket hadithit tė Ibni Omerit nė komentin e tė njejtit Ibni Tejmijje thot: “Nėse njeriu falet nė mesxhid, atėherė do >i falė katėr rekate, nėse falet nė shtėpi, atėher vetėm dy.” Me kėtė deklarim Ibni Tejmijje i ka afruar dy transmetimet e dy haditheve tė sipėrshėnuar dhe ka sqaruar si duhet t’i kuptojmė ata. Ulemā konsiderojnė qė, megjithatė, mė mirė ėshtė tė falurit nė shtėpi, meqė Pejgamberi, alejhi-s-selam, thot: “Namazi mė i mirė ēupis ėshtė ai namaz i cili kryhet nė shtėpi, pos farzit.” Ky ėshtė mendim edhe i imam Shafiut, Malikut dhe Ahedit.

Kur nė namazin e xhumasė tė ketė tollovi tė madhe duhet gjetur njė vend pėr faljen e namazit nė xhami, dhe ai tė mos kryhet nė rrugė, nėse kėtė e lejojnė kushtet. Imam Ahmedi dhe Bejheki transmetojnė nga Sejjari, radi All-llahu anhu, tė ketė thėnė: AE kam dėgjuar Omerin duke thėnė nė hytbe: APejgamberi e ndėrtoi kėtė mesxhid, ndėrsa me te ishim na muhaxherėt dhe ensaritėt. Kur tė ketė tollovi nė mesxhid, njerėzit le tė bėjnė sexhde nė shpinat e vėllezėrve tė tyre.” Gjithashtu transmetohet qė Omeri i kishte parė disa njerėz duke u falur nė rrugė, andaj u tha: AFaluni nė mesxhid.”

Si tė veprohet kur dita e bajramit pėrputhet mė ditėn e xhumasė

Imam San’ani, rahimehullah, nė veprėn e tij ASubulus-selam”, ė faqen 469, nga Ibni Abbasi, radi All-llahu anhuma, transmeton se nuk duhet falur namazin e xhumasė nėse nė tė njejtėn ditė bie namazi i Bajramit. Ibni Abbasi, lidhur me kėtė ēėshtje, gjithashtu thot qė ky veprim ėshtė nė pėrshtatje me sunnetin e Pejgamberit, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem. Transmetohet se Ibni Zubejri, radi All-llahu anhu, ishte imam nė namazin e bajramit nė ditėn e xhuma. >Ata, rahimehullah, thot: “Na erdhėm nė mesxhid pėr ta falur namazin e xhumasė, ndėrsa Ibni Zubejri nuk erdhi. Atėherė tė gjithė e falėm individualisht namazin e drekės.” Kur Ibni Abbasi, radi All-llahu anhu, erdhi, na e lajėmruam pėr veprimin e Ibni Zubejrit. Atėherė ai na tha: AIbni Zubejri ka vepruar drejt.” Nga sunneti ėshtė mosfalja e namazit tė xhumasė dhe duhet bashkuar bajramin me namazin e xhumasė, me vetėm dy rekate, dhe ky namaz duhet tė falet nė kohėn e namazit tė bajramit. Ibni Abbasi e kishte bashkuar namazin e bajramit me atė tė xhuamsė, dhe atė ditė nuk e falte namazin e drekės por direkt e falte namazin e iqindisė. Ebu Davudi, rahimehullah, nga Ibni Zubejri, radi All-llahu anhu, transmeton tė ketė thėnė: ADy festat kishin rėnė nė njė ditė, andaj Ibni Zubejri i bashkoi nė njė namaz tė cilin e fali nė mėngjes (nė kohėn e namazit tė bajramit) me vetėm dy rekate, pas kėsaj nuk fali asgjė deri nė namzin e iqindisė.” Nga Zejd b. Erkami, radi All-llahu anhu, transmetohet tė ketė thėnė: APejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, e fali namazin e bajramit, pas kėsaj e lejoi mosfaljen e namazit tė xhumasė dhe pastaj deklaroi: A…Kush dėshiron ta falė (xhumanė), le ta falė.” (Buhariu, Muslimi, Ebu Davudi, Nesa’iu dhe Ibni Maxhe terminologjinė e hadithit pėrmendet termi hamse: tė pestit)

Nga kjo mund tė shihet se ata qė dėshirojnė tė falin namazin e xhumasė, mund ta bėjnė kėtė. Nga hadithi gjithashtu mund tė konkludohet se nė esencė namazi i xhumasė nuk duhet tė falet, mirėpo, kush dėshiron mund ta bėjė kėtė. Nga Ebu Hurejre, radi All-llahu anhu, transmetohet qė Pejgamberi, sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem, ka thėnė: Anė kėtė ditė janė pėrputhur dy festa, dhe kush dėshiron mund tė mos e falė xhumanė, na do t’i bashkojmė (bajramin dhe xhumanė me vetėm njė namaz nė kohėn e namazit tė bajramit).” (Hakimi dhe Ibni Maxhe) Imam Shevkani konsideron se duhet falur xhumanė edhe pėrkundėr asaj se tanimė e ka falur bajramin, mirėpo, ai gjithashtu konsideron se lejohet mosfalja e namazit tė xhumasė atė ditė. Imam Shevkani nė veprėn “Nejlul-Evtar” (f. 336), thot: AĖshtė e lejuar qė tė mos falet namazi i xhumasė nė ditėn e Bajramit.”

Kush e shqyrton nė mėnyrė studioze kėtė ēėshtje do tė shohė se, ata qė nuk e kanė falur namazin e bajramit janė tė obliguar ta falin namazin e xhumasė, e nėse kėtė nuk arrijnė psh. pėr shkak tė mosardhjes sė imamit, atėherė duhet ta falin namazin e drekės. Siē kemi theksuar, pėr namazin e xhumasė ėshtė i domosdoshėm xhemati, ndėrsa edhe dy janė mjaft, dhe kjo ėshtė vėrtetuar me hadithe dhe me koncensus tė ulemā-sė dhe nuk ka dallim nė mes tė xhematit nė xhuma dhe nė namazet tjerė, dhe nuk ėshtė transmetuar asnjė hadith nė tė cilin pėrmendet nurmi i duhur i xhematlinjve tė cilėt do tė mund ta falin xhumanė.

shkėputur nga libri “Tema Islame”- Salih el-Kurdi