Përpjekjet e njeriut në jetë bazohen në dy forca: forcën teorike të dijes dhe forcën e vullnetit për të vepruar.
Lumturia e plotë e njeriut varet nga këto dyja.
Sa i përket kompletimit të forcës teorike të dijes, kjo arrihet duke e njohur:
Krijuesin me emrat e cilësitë e Tij
Rrugën që çon për tek Ai dhe pengesat në këtë rrugë,
Vetveten, të metat personale.
Nëpërmjet këtyre gjërave, njeriu arrin kompletimin e forcës teorike të dijes. Dhe njerëzit më të mençur janë ata, që i dinë dhe i kuptojnë këto pika më së miri.
Kompletimi i forcës së vullnetit për të vepruar nuk ndodh, përveç nëse zbatohen të drejtat e Allahut të plotfuqishëm nga ana e robit. Të drejtat e Allahut përmbushen duke kryer obligimet me sinqeritet, me nder, me këshillim, me butësi, dhe duke pranuar favoret e Allahut ndaj tij.
Prandaj, robi i Allahut turpërohet të qëndrojë para Tij me punët e pakta që ka bërë për Të, sepse ai e di që kjo është shumë më pak sesa që meriton Ai.
Robi, po ashtu, e di që s’mund t’i kompletojë këto dy forca, nëse Allahu nuk i ndihmon.
Kështu, ai dëshiron të udhëzohet kah Rruga e Drejtë për tek e cila Ai i udhëzon robërit e sinqertë dhe u ndihmon t’u shmangen gjërave që do t’i devijonin nga kjo Rrugë, qoftë nga mangësia në forcën e dijes, qoftë nga mangësia në forcën e veprimit. Dhe devijimi tërheq hidhërimin e Allahut fuqiplotë.
Pra, kompletimi i njeriut dhe lumturia nuk mund të arrihen pa këto gjëra.
Surja el-Fatiha i përmend këto dhe i rendit në mënyrë të përkryer.
I Plotfuqishmi thotë:
“LAVDI ALLAHUT, ZOTIT TË ÇDO GJËJE QË EKZISTON. MËSHIRUESI, AI QË VAZHDIMISHT MËSHIRON. GJYKATËSI/SUNDUESI I VETËM I DITËS SË GJYKIMIT.” (EL-FATIHA, 1-4)
Këto ajete Kuranore përmbajnë parimin e parë: dijen rreth Zotit të lartësuar, rreth emrave, cilësive e veprimeve të Tij. Emrat që përmenden në këtë sure janë baza e emrave të bukur të Allahut, domethënë, er-Rabb dhe e-Rrahmaan.
Emri Allah u përket cilësive të adhurimit. Emri e-Rabb u përket cilësive të zotërimit. Dhe emri e-Rrahmaan u përket cilësive të dashamirësisë dhe të bujarisë.
“VETËM TY TË ADHUROJMË DHE VETËM NGA TI NDIHMË KËRKOJMË (PËR GJITHÇKA).” (EL-FATIHA, 5)
Ky ajet përmban dijen rreth rrugës që çon për tek Ai, të cilën mund ta gjesh vetëm duke e adhuruar vetëm Atë nëpërmjet asaj që Ai do dhe pëlqen, si dhe duke i kërkuar Atij ndihmë për ta adhuruar Atë si duhet.
“NA UDHËZO NË RRUGËN E DREJTË.” (EL-FATIHA, 6)
Ky ajet njofton që robi s’ka mënyrë tjetër për të arritur lumturinë përveçse duke qëndruar në Rrugën e Drejtë, dhe s’ka mënyrë për arritur Rrugën e Drejtë pa udhëzim nga Allahu. Ashtu siç s’mund ta adhurojë Atë pa ndihmën e Tij, ashtu ai s’mund të qëndrojë në Rrugë pa udhëzimin e Tij.
“JO NË TË ATYRE QË MERITUAN HIDHËRIMIN TËND (SI ÇIFUTËT), AS NË TË ATYRE QË HUMBËN RRUGËN (SI TË KRISHTERËT).” (EL-FATIHA, 7)
Ky ajet Kuranor njofton që ka dy mënyra për të devijuar nga Rruga e Drejtë; njëra është prishja e dijes dhe e besimit, tjetra është prishja e qëllimit dhe e veprimit.
Kështu, fillimi i sures flet për mëshirën, mesi i sures flet për udhëzimin, dhe fundi flet për favore e bekime.
Robi merr bekime sipas nivelit të udhëzimit që ka, ndërsa udhëzim merr sipas sasisë së mëshirës që pranon nga Allahu. Pra, e tërë çështja kthehet te bekimi dhe mëshira e Tij, që janë cilësi të zotërimit.
Prandaj, Ai është i mëshirshëm dhe dashamirës, që është nga cilësitë e hyjnizimit. Ai është Zoti i vërtetë, ndonëse mosmirënjohësit zgjedhin që ta mohojnë Atë dhe idhujtarët sillen karshi tjerëve ashtu siç duhet të sillen karshi Tij.
Kushdo që pajtohet me domethënien e Fatihasë sa i përket dijes, veprimit dhe mënyrës së jetesës, do ta kompletojë suksesshëm veten e tij, dhe nënshtrimi i tij do të jetë si i atyre që janë ngritur mbi nivelin e adhuruesve të rëndomtë.
Dhe nga Allahu kërkohet ndihma.
el-Fuaid, 115-118
Ibn el-Kajjim el-Xheuzijeh