Kush është babai i kombit shqiptar? Shkruan: Nexhmedin Spahiu

Në 100 vjetorin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë është e rrugës të analizohen figurat që dominuan jetën politike e intelektuale të kombit shqiptar. Cili ishte rroli i tyre i vërtetë kur të hiqen glorifikimet për disa, apo pluhuri i harresës për disa të tjerë, apo katrani nxirës për ndoshta më të merituarit.

Duke u shpjeguar studentëve për rrugën komb-formuese të popujve të ndryshëm dhe për rrolin e disa personaliteteve në këtë punë shpesh jam pyetur nga studentët: Nëse George Ëashingtoni është babai i kombit amerikan, nëse mbreti Gustav Vasa Ericson është baba i kombit suedez, nëse Mahtama Gandi është baba i kombit indian, nëse Ali Gjinah është babai i kombit pakistanez, nëse Mustafa Kemal – Ataturku është babai i kombit turk, atëherë kush është babai i kombit shqiptar?

Përgjigjja në këtë pyetje është e vështirë. Shumë nga figurat historike i dhanë formë kombit shqiptar kush më shumë e kush më pak, por nuk mund të thuhet se ndonjëri ishte dominant në këtë punë.
Nga baballarët e kombeve që përmenda më lart, përjashtuar Suedinë, e cila gjithnjë ishte e pavarur, gjithë të tjerët kanë qenë personalitete që kanë shpallë pavarësinë e vendit të tyre. Por a e meriton Ismail-Qemal bej Vlora epitetin baba i kombit shqiptar?

Ismail-Qemal bej Vlora (1844-1919)

Baballarët e kombeve janë njerëzit që kanë autorësinë e projektit të kombit dhe njëkohësisht zbatues të projektit në pjesën më të madhe të tij. Por a ishte shpallja e pavarësisë së Shqipërisë më 28.11.1912 një projekt i Ismail-Qemal bej Vlorës i ideuar kaherë prej tij, apo Ismail –Qemal beu ishte i përzgjedhur në këtë projekt nga dikush tjetër që e ideoi shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë?

Ismail Qemal bej Vlora ishte një politikan e diplomat i klasit të parë. Të kesh qenë diplomat në Perandorinë Osmane do thotë që të posedosh kualitete të larta profesionale. Të ishe diplomat në Perandorinë Osmanne nuk është si të jesh diplomat i Sali Berishës apo Hashim Thaçit, ku përzgjedhja e njerëzve me zotësi profesionale mund të jetë rastësi, por jo edhe kriter thelbësor. Jo, jo, Ismail-Qemal bej Vlora, Sulejman Delvina, Turhan Pasha, Mehdi Frashëri, Mehmet Konica e shumë e shumë shqiptarë të tjerë që bënë karierë në Perandorinë Osmane, kishin zotësi të mëdha profesionale ani arritën të bëjnë karrierë në administratën perandorake. Dhe Ismail-Qemal bej Vlora ishte një figurë e tillë madhore.

Por kur dhe n’çfarë përmase Ismail-Qemal bej Vlora u angazhua në çështjen shqiptare kjo është çështje që duhet të diskutohet. Në kohën e Lidhjes së Prizrenit (1878-1881), Ismail-Qemal bej Vlora ishte 34-37 vjeçar. Për krahasim, në këtë kohë Abdyl Frashëri (1839-1892) ishte vetëm 5 vjet më i vjetër. Por, derisa Ymer Prizreni, Iliaz Pashë Dibra, Abdyl Frashëri e shumë të tjerë ishin të kyçur në punët e Lidhjes së Prizrenit, Ismail-Qemal bej Vlora ish në vlugun e aktivitetit për liberalizimin e shoqërisë osmane, kontribut ky me shumë vlerë për shumë popuj e së këndejmi edhe për shqiptarët, por që ishte kontribut i tërthortë, por jo i drejtpërdrejtë çështjes shqiptare.
Ismail-Qemal bej Vlora u kyç direkt në çështjen shqiptare tek 30 vite më vonë, më 1908 kur edhe u konfrontua me xhonturqit. Atëherë kur Hasan Prishtina (1873-1933) u kacafyt me deputetët xhonturq në mbrojtje të dinjitetit të Ismail-Qemal bej Vlorës.

Por kyçja e Ismail-Qemal bej Vlorës në çështjen shqiptare mbeti e vakët edhe në këtë kohë. Ai nuk e mbajti fjalën për kryengritje të përgjithshme shqiptare kur u besatuan në Kuvendin e Taksimit në Stamboll së bashku me Hasan Prishtinën, Syrja bej Vlorën, Muhit Libohovën dhe Aziz Vrionin.
Atëherë si ndodhi që disa muaj më vonë pikërisht Ismail-Qemal bej Vlora të kryesojë Qeverinë shqiptare në Vlorë? Thjesht. Ishte përzgjedhje e Austro-Hungarisë. Përse pikërisht Ismail-Qemal bej Vlora ishte përzgjedhje e austro-hungarezëve? Njeriu që njihej miku më i mirë i austro-hungarezëve në mesin e shqiptarëve ishte kushëriri i Ismail-Qemal bej Vlorës, Syrja bej Vlora.

Në fakt, fushatën e tubimit të patriotëve shqiptarë për të shpallur pavarësinë e bënë agjenturat austro-hungareze. Po ta cytnin austro-hungarezet Syrja bej Vlorën apo Hasan Prishtinën si njeri që do të shpallte pavarësinë e Shqipërisë, kishin drojë që forcat politike shqiptare jo aq të ndezura me shqiptarizëm, do ta bojkotonin këtë akt. Duke përzgjedhur Ismail-Qemal bej Vlorën si njeri më afër çështjes osmane se asaj shqiptare, austro-hungarezët u siguruan që i gjithë spektri politik shqiptar ishte në favor të pavarësisë së Shqipërisë, sepse në këtë rast nuk ishte e pritshme që ta zëmë Syrja bej Vlora apo Hasan Prishtina të dilnin kundër.

Madje austro-hungarezët kishin dilemë se kujt do t’ia besonin këtë detyrë: Ismail-Qemal bej Vlorës të njohur si njeri i anglezëve apo Esad Pashë Toptanit (1863-1920) të njohur si njeri i francezëve? Këtë në mënyrë të tërthortë na e tregon edhe Eqrem bej Vlora kur përkujton përkthimin që i ka bërë takimit mes Esad Pashë Toptanit e austro-hungarezëve. Dhe pikërisht Esad Pashë Toptani i hidhëruar që nuk qe ky i përzgjedhuri për shpallje të pavarësisë së Shqipërisë nxori telashe të mëdha.

Përse austro-hungarezët për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë nuk favorizuan njeriun e tyre Syrja bej Vlorën po Ismail-Qemal bej Vlorën duket e logjikshme njësoj sikur që amerikanët favorizuan ardhjen e Nikoliqit e Daciqit në pushtet, e jo të Boris Tadiqit si njeri i tyre, vetëm e vetëm që marrëveshja e pritshme Beograd – Prishtinë të jetë më e qëndrueshme. Po përse austro-hungarezët favorizuan njeriun anglez (Ismail-Qemal bej Vlorën) e jo atë francez (Esad Pashë Toptanin), kjo gjë duhet të studiohet.

Në këtë kontekst Ismail-Qemal bej Vlora meriton respekt të lartë, por jo edhe epitetin baba i kombit shqiptar. Këtë epitet nuk e meriton as Ahmet Zogu (1895-1961) i cili i dha formën aktuale kombit shqiptar.
Gjithsesi, me Ahmet Zogun mbyllet radha e atyre që do të mund të konsiderohen hisedarë të mëdhenj në epitetin “baba i kombit shqiptar”. E këtu mund të konsiderohen: Ymer Prizreni, Abdyl Frashëri, Naim Frashëri, Sami Frashëri, Hasan Prishtina, Branko Merxhani, Gjergj Fishta.